Κάστρο Αγίου Ανδρέα

Το κάστρο του Άγιου Ανδρέα (Ιτς Καλέ) βρίσκεται στα βόρεια της πόλης της Πρέβεζας δίπλα στη θάλασσα. Κτίστηκε από τους Οθωμανούς στις αρχές του 17ου αιώνα αμέσως μετά από την κατεδάφιση του κάστρου της Μπούκας καθώς η απουσία του δυσχέραινε τον έλεγχο των στενών. Οι Οθωμανοί επέλεξαν να χτίσουν στην περιοχή αυτή αφού υπάρχει έως και σήμερα μια φυσική υπερύψωση. Επένδυσαν εξωτερικά με λιθοδομή και κατασκεύσαν το νέο τους κάστρο στη θέση που ονομαζόταν «στο κυπαρίσσι», λόγω προφανώς της ύπαρξης εκεί μεγάλου κυπαρισσιού συχνού φυτικού είδους της περιοχής ακόμη και σήμερα. Το κάστρο που σήμερα ονομάζουμε του Αγίου Αντρέα έχει τρεις κατασκευαστικές φάσεις:

Οθωμανική (1701- 1702) Σε αυτούς τους 12 μήνες οι Οθωμανοί έχτισαν ένα κάστρο που είχε έκταση 62 στρέμματα, περίπου έξι φορές μεγαλύτερο από αυτό της Μπούκας. Πληροφορίες για το κάστρο έγιναν γνωστές σχετικά πρόσφατα σε ένα σχέδιο που επισυνάπτεται στην έκθεση του Ενετού διοικητή της Κέρκυρας Daniel Dolfin. Στην έκθεση αναφέρεται ότι το κάστρο είναι σε «απόσταση μιας κανονιάς» από το παλιό κάστρο της Μπούκας. Τα τείχη του νέου κάστρου έχουν ύψος 2 περίπου μέτρα και πάχος 3,5 περίπου μέτρα. Τα μεταπύργια, δηλαδή τα τείχη μεταξύ των προμαχώνων, έχουν μήκος 210 περίπου μέτρα το καθένα. Η αμυντική τάφρος έχει βάθος 2,5 περίπου μέτρα από τη βάση του τείχους και πλάτος 1-2 περίπου μέτρα. Επισημαίνεται επίσης ότι η κατασκευή δεν είναι αρκετά ισχυρή και ότι η σχετικά μικρή τάφρος, το χαμηλό στηθαίο και η απλοϊκή περίφραξη με πασσάλους το καθιστούν ευάλωτο σε επιθέσεις οργανωμένων στρατιωτικών μονάδων. Από το ίδιο σχέδιο προκύπτει η ύπαρξη δύο εισόδων στο κάστρο, μια προς βορρά και μια προς νότο, καθώς και η ύπαρξη μουσουλμανικού τεμένους στο κέντρο του κάστρου.

Βενετσιάνικη (1718- 1720) Η φάση αυτή ξεκίνησε με την κατάληψη της Πρέβεζας από τους Ενετούς τον Οκτώβριο του 1717. Οι Ενετοί μετατρέπουν το τζαμί στο κέντρο του κάστρου σε καθολικό ναό ο οποίος τιμάει τη μνήμη του Αγίου Αντρέα. Η επιλογή του συγκεκριμένου αγίου συνδέεται προφανώς με το όνομα του ναυάρχου Andrea Pisani. Μετά την κατάληψη της πόλης μειώνεται η έκταση του κάστρου, σχεδόν στη μισή. Από τα σωζόμενα σχέδια βελτίωσης του κάστρου προκύπτει ότι οι Ενετοί διατηρούν ολόκληρη την ανατολική πλευρά του υπάρχοντος τείχους. Κατασκευάζονται δυο αμυντικοί τοίχοι, δημιουργώντας έτσι έναν εξωτερικό περίβολο του κυρίως κάστρου. Μέσα σε αυτόν υπάρχουν κάποιες κατοικίες- προυχόντων ίσως της Πρέβεζας- ώστε να προστατεύονται από επιθέσεις. Από τα τείχη αυτού του περιβόλου σώζεται ένα ανάγλυφο με θυρεό. Η υπάρχουσα τάφρος διευρύνεται και βαθαίνει. Τώρα έχει πλάτος 3-4 περίπου μέτρα ενώ το ύψος των τειχών από τη βάση της τάφρου αυξήθηκε στα 3 μέτρα περίπου και το πάχος τους στα 2,5 μέτρα περίπου. Εντός του ανατολικού περιβόλου του κάστρου φαίνεται ότι κατασκευάστηκε και δεύτερος ναός του Αγίου Αντρέα, ορθόδοξος αυτή τη φορά.Στη διάρκεια της ογδοντάχρονης βενετσιάνικης κατοχής της Πρέβεζας, η πόλη αναπτύχθηκε αρκετά. Το κάστρο συνέχιζε να δεσπόζει του λιμανιού της πόλης ενώ στην παραλία ανατολικά του κάστρου είχαν ήδη αρχίσει να δημιουργούνται οι πρώτοι πέτρινοι μώλοι, ώστε να διευκολύνονται τα πλοία να προσεγγίσουν την ακτή.

Επί Αλή Πασά (1807-1808) Στις αρχές του 1807 ξεκίνησε μια εκτεταμένη οχυρωματική δραστηριότητα στην Πρέβεζα η οποία ολοκληρώθηκε το 1815. Εκατοντάδες εργάτες απ’ όλη την επικράτεια του Αλή Πασά αναγκάστηκαν να δουλέψουν στα έργα αυτά με τη μέθοδο της αγγαρείας και με πληρωμή ένα ξεροκόμματο. Η κατασκευή της αμυντικής περιμετρικής τάφρου, γνωστής μας ως τάπιας, και των κάστρων του Αγίου Γεωργίου, του Παντοκράτορα και του Ακτίου, μαζί με την τάπια της Πούντας είναι τα σημαντικότερα οχυρωματικά έργα στα λίγα χρόνια – μόλις 14 – της παρουσίας του Αλή Πασά στην πόλη.

Κατά τα δύο πρώτα χρόνια της περιόδου αυτής, 1807-1808, βελτιώθηκε ριζικά το κάστρο του Αγίου Αντρέα, όπως προκύπτει από επιγραφές που υπάρχουν στα τείχη του. Η περιμετρική τάφρος διαπλατύνθηκε σε διπλάσιο σχεδόν μέγεθος και τα τείχη μεγάλωσαν σε ύψος και επενδύθηκαν με λιθοδομή όμοια με αυτές των άλλων νεόκτιστων κάστρων. Οι προμαχώνες βελτιώθηκαν. Δημιουργήθηκε μια νέα επιβλητική είσοδος δίπλα στο νοτιοανατολικό προμαχώνα. Τα τείχη που προστάτευαν τον ανατολικό περίβολο του κάστρου βελτιώθηκαν και έτσι ο περίβολος εντάχθηκε ολοκληρωτικά στον ευρύτερο χώρο του.

Αρχιτέκτονας όλων των κάστρων της Πρέβεζας ήταν ο χριστιανός Πέτρος από την Κορυτσά, όπως μας πληροφορεί βυζαντινόμορφη ελληνική επιγραφή που υπήρχε σε λίθινο ανάγλυφο πάνω αριστερά από την πύλη του κάστρου του Αγίου Αντρέα.

Την κύρια πύλη του κάστρου διακοσμούσαν αρχιτεκτονικά μέλη από τα ερείπια της αρχαίας Νικόπολης, η οποία, δυστυχώς, έπαιξε ρόλο λατομείου για τα οχυρωματικά έργα του Αλή στην Πρέβεζα. Σε διάφορα σημεία των τειχών του κάστρου υπήρχαν και άλλα λίθινα ανάγλυφα, από τα οποία αντλούμε στοιχεία για τα επισκευαστικά έργα που έγιναν σε αυτό.

Την ίδια περίοδο κατασκευάστηκε εντός του ανατολικού περιβόλου, επί του κατεδαφισθέντος ορθόδοξου ναού του Αγίου Αντρέα, το μεγάλο οθωμανικό τέμενος της Πρέβεζας, το οποίο φαίνεται και σε φωτογραφίες του 1913. Το τζαμί αυτό μετατράπηκε γύρω στα 1920 σε αρχαιολογικό μουσείο, αφού του αφαιρέθηκε πρώτα ο μιναρές. Βομβαρδίστηκε το 1940 και κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ταυτόχρονα, πιθανώς, με τη μεγάλη είσοδο του κάστρου. Στο χώρο του κατασκευάστηκε το σωζόμενο σήμερα κτίριο των Προσκόπων. Μέσα στο κάστρο κτίστηκε το 1953 νέος ναός του Αγίου Αντρέα.

Το παραθαλάσσιο τείχος του ανατολικού περιβόλου του κάστρου κατεδαφίστηκε από το στρατό στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Το υπόλοιπο κομμάτι του περιτειχίσματος, που περιελάμβανε την κύρια είσοδο και τα κρατητήρια, γκρεμίστηκε το 1955 περίπου και στη θέση τους χτίστηκε η Λ.Α.Φ. Πρέβεζας. Στο εσωτερικό του κάστρου, στο χώρο του μεγάλου αίθριου, κατασκευάστηκε γύρω στο 1930 μνημείο με τα ονόματα των ηρώων του 24ου Συντάγματος Πεζικού Πρέβεζας και ονόματα Πρεβεζάνων πεσόντων σε διάφορους πολέμους.

Μετά την απελευθέρωση της πόλης το κάστρο χρησιμοποιήθηκε ως χώρος εγκατάστασης στρατιωτικών μονάδων. Μετά την αποχώρηση της τελευταίας στρατιωτικής μονάδας, το Μάρτιο του 2005, ο χώρος έμεινε απροστάτευτος και αφέθηκε να ερημωθεί και να λεηλατηθεί. Με υπουργική απόφαση τον Οκτώβριο του 1980 το κάστρο κηρύχθηκε διατηρητέο μνημείο ενώ με το νόμο του 2002 χαρακτηρίζονται τα κάστρα της χώρας ως ιστορικά μνημεία. Μπροστά από το κάστρο ξεκινάει ο κεντρικός παραλιακός δρόμος της Πρέβεζας με μερικά ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής ομορφιάς κτίρια.